Người "uống Giời" trước khi hát !

Trần Tuyết Lan

...........................................

"Uống Giời"ở đây là uống rượu. Và người thích gọi Giời là rượu cũng như phải có Giời mới hát được chính là bà Hà Thị Cầu, nghệ nhân xẩm nổi tiếng Việt Nam. Thực ra, với bà Cầu, chẳng cứ là rượu mới được gọi là Giời. Tất cả những gì quanh bà như bát cơm để ăn, cái giường để ngủ... đều được bà coi là Giời tất.

Bà Hà Thị Cầu tên thật Hà Thị Năm (tên Cầu là tên con trai cả của bà ). Lúc nhỏ, bà thường được bố mẹ bỏ vào thúng gánh đi theo. Lên 10 tuổi bà đã bắt đầu kiếm được tiền thiên hạ; 11 tuổi, ông bố bà, người chuyên đánh đàn bầu mất. Hai mẹ con dắt díu nhau từ quê Ý Yên, Nam Định ra Ninh Bình hát xẩm. Nghe đồn có cô bé 12 tuổi hát hay, ông Mậu là trùm xẩm ở huyện Yên Mô để ý liền. Rồi dần dần, những "Lý giao duyên", "Lý hành vân"... qua tiếng nhị của ông đã khiến bà phải lòng. Mà ông còn chơi được đủ cả trống, bầu, sáo, nhị. " Ông ấy phải cái mặt rỗ, mắt loà - di chứng đậu mùa. Dưng mà tôi cũng chả xinh. Mắt có ve". Bà bộc bạch thế. Hồi về ở với ông, bà tròn 16 tuổi, ông 49. "Thôi thì tham giàu lấy chú biện tuần. Tuy rằng bóng bảy nợ tràn cung trăng. Thà rằng lấy chú xẩm xoan. Nợ nần chẳng có hát tràn cung mây"...

Theo lời bà, hát xẩm phải đi kèm với nhị, bầu, trống phách mới ra cái chất xẩm ! Cũng phải xem tận nơi, mới thấy được hết cái biệt tài miệng hát, chân phách, tay sênh, tay gõ của bà...

Mê xẩm, mê nghe xẩm, đến người nước ngoài còn thấy thú. Nhưng tiếc là khách nước ngoài, dù có giỏi tiếng Việt đến mấy cũng không thể hiểu hết cái hay, cái thâm thuý, cái lạc quan luôn tràn đầy ở phần lời của hát xẩm: "Mục hạ vô nhân chúng anh đây. Nghe em nhan sắc lòng xuân anh bỗng dạt dào" (thơ Nguyễn Khuyến ). Nhan sắc mà nghe được kể cũng tài, nhưng thật rõ khổ cho mấy chàng mù, nào có nhìn được gì đâu mà chả "nghe" nhan sắc...